Å oppleva fellesskap og kjenna seg inkludert er eit grunnleggjande behov, og viktig for born og unge si utvikling, læring og trivsel. Kvammaskulen skal leggja til rette og tilpassa skulekvardagen og opplæringa slik at kvar og ein kjenner seg sett, respektert og får oppleva meistring og læring. Elevar som har det trygt og godt og viser trivnad på skulen, er læringstilgjengelege. Born og unge skal nytta energien sin på å læra og å leva, ikkje på å vera utrygg og grua seg for kva som ventar.

Skuleeigar skal saman med skulane i Kvam skal jobba systematisk med førebyggjande arbeid for å sikra ein trygg og god skulekvardag, men det skal også vera gode system for å avdekka og setja inn tiltak dersom enkelte elevar ikkje opplever det slik. Det skal vera ein låg terskel for å gripa inn og varsla dersom ein får kjennskap til at nokon ikkje har det trygt og godt. Elevar og føresette skal møtast med respekt. Det er eleven si oppleving som er avgjerande og dei skal kjenna seg involvert i arbeidet med skulemiljøet.

Ein viktig og avgjerande faktor for trivsel og læring er god klasseleiing. Ein klasseleiarar i Kvammaskulen skal ha rammer og struktur, skapa trygge relasjonar og ha fokus på at elevane opplever meistring og progresjon både fagleg og sosialt. Ein god klasseleiar har overblikk og blikk for den enkelte.

Som klasseleiar må ein ha mange ulike kompetansar. Lærarkompetanse har ulik effekt på læring for eleven. Forsking (Nordahl 2012) viser til særleg fire viktige punkt som har stor effekt på læring:

• Klar standard for god undervisning
• Handtering av bråk og uro i undervisninga
• Læraren si leiing, tydelegheit og struktur i undervisninga
• Positiv og støttande relasjon mellom elev og lærar

Tilsette i skulane i Kvam skal ha kompetanse om aktivitetsplikta, relasjonar og sosiale prosessar og om mobbing. Det skal arbeidast systematisk mot at tilsette har felles haldningar og felles forståing og handhevinga av reglar og rutinar.

Lov om grunnskule og vidaregåande opplæring (Opplæringslova) seier tydeleg at elevane har rett til eit trygt og godt skulemiljø. Vidare seier lova at skulen skal ha nulltoleranse mot krenkingar, og at det kontinuerleg skal drivast eit systematisk arbeid for å fremja helsa, miljøet og tryggleiken til elevane.

§ 9 A-2 retten til eit trygt og godt skulemiljø

«Alle elevar har rett til eit trygt og godt skolemiljø som fremjar helse, trivsel og læring.»

§ 9 A-3 nulltoleranse og systematisk arbeid

«Skolen skal ha nulltoleranse mot krenking som mobbing, vald, diskriminering og trakassering.
Skolen skal arbeide kontinuerleg og systematisk for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av kapitelet blir oppfylte. Rektor har ansvaret for at dette blir gjort.»

Skolemiljø Udir 3-2017 - kap. 3:

“Retten til et trygt og godt skolemiljø etter opplæringslova § 9 A-2 er individuell, og det er elevens egen subjektive oppfatning som avgjør om skolemiljøet er trygt og godt.

At skolemiljøet skal være trygt betyr blant annet at elevene ikke skal komme til skade og at elevene skal føle at skolen er et trygt sted å være. Trygghet handler også om å vite at skolen tar tak hvis noe skjer. Hvis skolemiljøet er trygt, men ikke godt, skal skolen også handle”.

Eit systematisk, kontinuerleg og godt førebyggjande arbeid er avgjerande for at alle elevar skal oppleva eit trygt og godt skulemiljø.

Kvar skule skal ha sin lokale plan for eit trygt og godt skulemiljø som skildrar kva system dei nyttar for å avdekka om elevar ikkje har det trygt og godt og som seier noko om fylgjande punkt:

Haldningar:

• Skulen skal ha tydlege og omsorgsfulle vaksne som har kompetanse, kan skapa gode relasjonar og som er motiverte for arbeidet.
• Nulltoleranse mot krenkingar
• Tydeleg skuleleiing som syter for at dei tilsette har kompetanse i førebygging, avdekking og handtering av skulemiljøsaker
• Vaksne som gode førebilete
• Eit trygt og godt skulemiljø er eit felles ansvar for alle tilsette

Rutinar og reglar for førebygging:

• Ordensreglement for grunnskulen i Kvam
• Skulen sitt ordensreglement
• Klassereglar
• Trivselstiltak/ aktivitetar

System for avdekking og analyse av skulemiljøet:

• Gode rutinar for inspeksjon i friminutta, ved overgangar og tilstellingar
• Følgja med gjennom observasjon
• Fast tema på trinnmøte/teammøte ved skulane
• Elevsamtalar
• Utviklingssamtalar, med spørjeskjema om psykososialt skulemiljø
• foreldremøte
• Elevundersøkinga - årleg  5.- 10. trinn.
• Ungdata-undersøkinga - kvart tredje år

§ 9 A-8 i opplæringslova omhandlar elevane sin rett til å ta del i arbeidet med skulemiljøet. Der står det: «Elevane skal få ta del i planlegginga og gjennomføringa av arbeidet for eit trygt og godt skolemiljø.» Dette kan mellom anna skje ved å fremja saker gjennom elevrådet. Ei av oppgåvene til elevrådet er å ta del i arbeidet med å skapa eit godt lærings- og skulemiljø. Elevrådet skal ha eigne representantar i Skulemiljøutvalet. (Gjeld ikkje dersom saka er omfatta av teieplikta).

I tillegg til elevrådsarbeid har kvar klasse sine aktivitetar og reglar som skal fremja eit godt læringsmiljø. Alle elevane har høve til å ta del i utarbeiding og planlegging.

Elevane si stemme kjem òg fram gjennom «Elevundersøkinga».

Samarbeid heim – skule er i denne samanheng heimla i opplæringslova § 9A-9.

Godt samarbeid mellom heim og skule bidreg til gode læringsvilkår for den einskilde og til eit trygt og godt skulemiljø. Det er begge partar sitt ansvar for å få til eit godt samarbeid, men det er skule som skal ta initiativ og leggja til rette for samarbeidet.

Samarbeid skjer mellom heim og skule på ulike nivå:

• Foreldre og skulen
  • Gjennomføra utviklingssamtalen 2 gonger pr. år, fylla ut skjema for kartlegging av skulemiljøet
  • Skulen oppsummerer på avdelingsmøte/teammøte kva som har kome fram i samtalane
  • Ha kontakt utanom dei faste samtalane dersom det er nødvendig
• Klassen og skulen
  • Ha to klasseforeldremøte/trinnforeldremøte pr. år
  • Skulane har ein fast plan dei følgjer når det gjeld innhaldet på møta
  • Skulen har ansvar for å informera foreldra kvar haust om
    • Skulen sitt ordensreglement
    • Om skulen sine planar for det psykososiale miljøet
    • Om aktivitetsplikta og korleis elevar og foreldre kan melda frå om at elevar ikkje har eit trygt og godt skulemiljø.
  • Informasjonen i punktet over skal liggja tilgjengeleg på skulen sine nettsider
  • Skulen ved kontaktlærar melder til foreldra om miljøet i klassen.
• Rådsorgana og skulen
  • Rektor ser til at det vert kalla inn til møte i FAU, SU og SMU ved starten av skuleåret og at organa får konstituert seg. Det skal haldast minimum to møte kvart skuleår
  • Skulen skal melda saker om skulemiljøet til rådsorgana i samsvar med §9A-9
  • Skulen skal gje tilbakemelding og drøfta dei årlege undersøkingane som skulen gjennomfører
  • Rådsorgana skal delta aktivt i arbeidet for eit trygt og godt skulemiljø

Korleis kan foreldre vera med på å skapa eit godt skulemiljø?

Foreldre er den viktigaste støttespelaren og rollemodellen for barnet. Foreldre kan bidra til at barna i klassen/gruppa kjenner at dei høyrer til. Når føresette tek del i aktivitetar, tek initiativ, inkluderer og engasjerer seg i barna sin skulekvardag, er dei med på å skapa eit godt skulemiljø både for eigen og andre sine barn.

Når foreldre kjenner kvarandre og kvarandre sine barn, er det lettare å snakka om skulemiljøet og å rettleia barna når dei er på besøk hos kvarandre.

Gode råd til foreldre:

• Inviter vener/klassekameratar heim
• Inkluder heile klassen/gruppa
• Ta del i sosiale aktivitetar, venegrupper og på foreldremøte
• Bli klassekontakt
• Snakk positivt om og med andre både heime og på nett
• Ver ein god rollemodell
• Hjelp barna til å vera ein god ven, også for dei som ikkje er bestevener
• Meld frå til kontaktlærar dersom ein høyrer om at eit barn ikkje har det trygt og godt på skulen.

Individuell rett til eit trygt og godt skulemiljø

Retten til eit trygt og godt skulemiljø er ein individuell rett, og det er eleven sine eigne subjektive oppfatningar som avgjer om skulemiljøet er trygt og godt for han eller ho, jf. opplæringslova §9A-2.

§ 9A-4 omhandlar eleven sin rett til å bli høyrd og eleven sitt beste som eit grunnleggjande omsyn i vurderingane skulane gjer i arbeidet med å oppfylla aktivitetsplikta.

Når ein elev gjev uttrykk for at han eller ho ikkje har det trygt og godt på skulen, skal det vera utgangspunkt for vidare handling. Eleven skal ta del i heile prosessen når tiltak vert planlagt, gjennomført, evaluert og eventuelt justert.  Dette er tydeleggjort i skjema for oppfølging av skulemiljøsaker/aktivitetsplan.

Eleven sin rett til å bli høyrd og omsynet til barnet sitt beste, gjeld anten eleven seier han eller ho ikkje har eit trygt skulemiljø, om skulen mistenkjer eleven har krenka andre elevar eller eleven er involvert i saka på anna vis.

Alle som arbeider eller yter teneste ved skulen har etter Opplæringslova § 9A-4 ei lovfesta aktivitetsplikt for å sikra at alle elevar har eit trygt og godt skulemiljø. Aktivitetsplikta inneber ei plikt til å:

1. Følgja med
2. Gripa inn
3. Varsla
4. Undersøka saka
5. Setja inn tiltak
6. Dokumentera

1. Følgja med

Alle som arbeider ved skulen har ei plikt til å følgja med. Dette vil sei at ein må observera elevane, korleis dei er saman med kvarandre og korleis dei har det på skulen. Å følgja med er avgjerande for at ein får kjennskap til korleis eleven har det på skulen. Arbeidet gjeld både i timane, friminutta og ved alle andre aktivitetar. For å sikra arbeidet må den tilsette kjenna klassereglar, ordensreglement, rutinar ved inspeksjonar og skaffa seg opplysningar om ekstra sårbare elevar og fylgja ekstra godt med der desse elevane oppheldt seg. Ein må sjå dette i samanheng med det systematiske arbeidet som gjeld trygt og godt skulemiljø ved skulen.

Korleis oppdaga at ein elev ikkje har det bra?

• I samtale med eleven
• Ved at ein fangar opp noko i samtalar med andre elevar
• Eleven fortel om mistrivnad
• Melding frå føresette
• Endring i åtferd, endring i klasse- og /eller skulemiljøet, endra/nye elevgrupper som oppheldt seg saman
• Undersøkingar (elevundersøkinga, Spekter og/eller andre trivselsundersøkingar)
• Gjennom observasjon og inspeksjon. Alle tilsette skal kjenna til kva oppgåver som fylgjer det å ha inspeksjon. Ein vaksen ute skal vera deltakande, imøtekomande og opparbeida gode relasjonar i møte med elevane. Reglar skal handhevast likt av dei tilsette.

2. Plikt til å gripa inn

Å gripa inn er ikkje det same som å setja inn tiltak. Alle som arbeider ved skulen har plikt til å straks gripa inn mot krenkingar dersom det er naudsynt.

Når skal ein gripa inn?

• For å stoppa negativ oppførsel som slåssing eller andre fysiske krenkingar
• Stoppa situasjonar der elevane vert haldne utanfor fellesskapet (utfrysing)
• Ved hatytringar, isolering, baksnakking eller ved andre verbale krenkingar

Plikta er avgrensa til det som er mogeleg for den tilsette, både av omsynet til elevane og seg sjølv. Den tilsette skal ikkje stå i fare for å skada seg sjølv eller krenka elevar for å stoppa situasjonen, med mindre det er nødrett eller nødverje. Høve til nødrett eller nødverje er snever, og skal berre nyttast for å forsvara nokon eller noko mot risiko for skade. Eit døme kan vera ein situasjon der ein lærar må nytta fysisk makt for å hindra at ein elev skadar seg sjølv eller andre.

Sjå også: Bruk av nødrett og andre inngripande tiltak (udir.no)

3. Varsla

Alle mistankar om at ein elev ikkje har det trygt og godt på skulen skal varslast til rektor. Om ikkje rektor er til stades, må avdelingsleiar få meldinga. Kor raskt det skal varslast må vurderast frå sak til sak. Alvorlege saker skal varslast til rektor straks. Andre saker kan ein venta med til slutten av skuledagen eller i møte innan ei veke.  

Når og korleis skal ein varsla?

• Del 1 av skjemaet “Oppfølging av skulemljøsaker” skal nyttast ved varsling. Ved levering av skjema skal det avklarast kven som har ansvar for vidare undersøking (utover det som vert gjort når den tilsette får kjennskap til situasjonen).
• Det skal vera låg terskel for kva som er «mistanke» om eller «kjennskap» til at ein elev ikkje har det trygt og godt på skulen. At ein elev gjev verbalt uttrykk for mistrivnad oppfyller kravet til at den tilsette har «kjennskap» til.
• Mistanke om at ein elev ikkje har det trygt og godt på skulen kan koma av observasjonar, tilbakemeldingar i undersøkingar, melding frå føresette, aktivitet på sosiale media, at eleven sjølv melder frå eller melding frå medelevar. Endringar i klassemiljøet kan gje mistanke om at skulemiljøet ikkje er trygt og godt.
• I alvorlege tilfelle skal rektor varsla skuleeigar same dag. Kva som er alvorlege tilfelle må vurderast i kvar enkelt situasjon. Døme kan vera valdelege krenkingar, når fleire elevar krenker enkeltelev eller i tilfelle der skulen ikkje har løyst saka trass i ulike tiltak over tid. I Kvam herad skal det vera tett dialog mellom skuleleiar og skuleeigar og det er difor betre med eit varsel for mykje enn eitt for lite dersom ein er usikker på om saka er «alvorleg nok».
• Skuleeigar skal varslast i tilfelle der det er krenkingar og /eller digital mobbing på tvers av skular.

Føresette skal varslast når ein elev ikkje har det trygt og godt på skulen. Ein må vurdera tidspunktet for å melda frå i kvar enkelt sak, men ved alvorlege tilfelle hovudregel melder skulen frå til føresette same dag som skulen vert kjend med saka.

4. Undersøka

Skulen har plikt til å undersøka saka omgåande. Plikta til å undersøka skal vera like låg som ved varsling. Dei undersøkingane ein gjer når ein vert kjent med situasjonen skal noterast i del 2 av «Skjema til oppfølging av skulemiljøsaker». Ansvaret for vidare undersøkingar vert avklart ved levering av varsel.

Plikta til å undersøka betyr at skulen skal undersøka eleven si oppleving av skulemiljøet. Skulen skal ikkje skaffa og vurdera bevis mot at eleven er vorte krenka. Målet med undersøkingane er å få fram fakta om situasjonen og kva som påverkar korleis eleven opplever skulemiljøet. Undersøkingar er viktig for å kunna setja inn riktige tiltak.

Det som skjer mellom elevar etter skuletid kan påverka skulekvardagen. Dersom ein elev ikkje har det bra på skulen, pliktar skulen å ta tak i problemet. Dette gjeld sjølv om årsaka er noko som har skjedd utanfor skulen.

Skulen har ansvar for at eleven har medverknad når ein undersøkjer saka. Eleven skal høyrast og barnet sitt beste er grunnleggjande i alt skulen gjer.

Korleis undersøka?

• Samtale
• Analyseskjema LP
• Observasjon
• Undersøking
• Sosiogram

Når skulen skal ha samtale med eleven det gjeld, andre elevar eller føresette, bruker ein råd frå «den viktige samtalen» :

• bruk forståelege ord
• gje tid til å tenkja
• avklar forventningar til samtalen
• ver medviten om eige kroppsspråk
• still opne spørsmål for å få fram eleven si oppleving
• øv på slike situasjonar, gjerne med ein kollega

5. Setja inn tiltak

Det skal utarbeidast ein aktivitetsplan som mellom anna syner tiltak som skal setjast i verk. Bruk eigen mal: Del 3 av “Skjema til oppfølging av skulemiljøsaker"  (lenke til mal)

Skulen har plikt til å setja inn eigna tiltak for elevar som opplever at skulemiljøet ikkje er trygt og godt, uansett årsak. Skulen skal vidare fylgja opp tiltaka, evaluera og gjera endringar eller leggja til tiltak dersom det er naudsynt.

For å finna eigna tiltak må eleven sin rett til å verta høyrt ivaretakast. Ein må vurdera kva tiltak som best tek omsyn til eleven sine interesser. Dei tilsette i skulen må nytta fagleg skjønn.

Kva må ein ta omsyn til i tiltaka:

• tiltaka må tilpassast den konkrete saka
• ta utgangspunkt i årsakene til problemet. Kvar sak er unik!
• det vil ofte vera trong for fleire tiltak
• sakene skal løysast på lågast mogeleg nivå
• tiltaka skal vera lovlege og kan rettast mot den som vert krenka, den eller dei som krenker, tilskodarar, gruppe- eller klassemiljø eller heile skulemiljøet

Tiltaksplikta gjeld så lenge eleven opplever at skulemiljøet ikkje er trygt og godt og ein har eigna tiltak som kan setjast inn. Dersom ein ikkje oppnår føremålet med tiltaket, må ein gjera endringar eller setja inn andre tiltak. Rektor/avdelingsleiar avgjer kven som har ansvar for å utarbeida aktivitetsplan i kvart enkelt tilfelle.

6. Dokumentera

Skulen må dokumentera kva dei gjer for at elevar skal ha det trygt og godt på skulen. Dokumentasjonen skal sikra at:

• elevar og foreldre får bevis på at skulen tek saka på alvor og at dei pliktar å hjelpa eleven
• fylkesmannen raskt kan få oversikt dersom saka vert meldt der
• at saka er tilstrekkeleg utgreidd ved tilsyn, erstatningssaker og straffesaker

Skulen har to dokumentasjonsplikter knytt til §9A:

1. Dokumentera kva tiltak dei planlegg – gjennom ein aktivitetsplan
   • Utfylt skjema frå varslinga og undersøkinga, del 1 og 2 i skjema. Merk at eleven si stemme skal koma fram, samt notat frå samtale og møte med føresette.
   • Aktivitetsplan. Del 3 i “Oppfølging av skulemiljøsaker”. Aktivitetsplanen må tydeleg merkast med dato ved eventuelle endringar. Hugs at et er særleg viktig at det kjem fram kva som er eleven sitt syn/ynskje/merknader.
   • Dokumentera kva som er gjort for å betra situasjonen for eleven og evaluering av tiltaka
   • Dokumentasjonen skal lagrast i eleven si mappe. Alt som er arkivverdig skal arkiverast i websak frå 01.01.21. Sjå eigen rutine for arkivering.
      
2. Dokumentera skriftleg skulen sitt systematiske arbeid for eit trygt og godt skulemiljø, jf punkt 1-5 i §9A
   • Systemarbeid som gjeld trygt og godt skulemiljø (overordna plan for trygt og godt skulemiljø)
   • Plan for trygt og godt skulemiljø ved kvar skule
   • Trivselstiltak
   • Ordensreglement, trivselsreglar, rutinar for inspeksjon
   • Plan som viser møtepunkt der skulemiljøet vert drøfta, og referat frå møte der ein drøftar skulemiljøet

Dokument under arbeid skal lagrast i “sikker sone” i Teams (rutine under arbeid). Ferdig aktivitetsplan skal lagrast i elevane si mappe i websak. Aktive aktivitetsplanar skal uansett lagrast ved slutten av eit skuleår.

Når elevar vert krenka av vaksne: 

Skjerpa aktivitetsplikt dersom ein som arbeider på skulen krenkjer ein elev

Dersom ein som arbeider på skulen får mistanke om eller kjennskap til at ein annan som arbeider på skulen utset ein elev for krenking som mobbing, vald, diskriminering og trakassering, skal vedkommande straks varsla rektor. Rektor skal varsla skuleeigar.

Dersom det er ein i skuleleiinga som står bak krenkinga, skal skuleeigar varslast direkte av den som fekk mistanke om eller kjennskap til krenkinga. Undersøking og tiltak som etter § 9 A-4 tredje og fjerde ledd skal setjast i verk straks.

For vidare handtering, sjå rutine Aktivitetsplikt.

Dersom føresette (eller ein elev) opplever at skulemiljøet ikkje er trygt og godt, må ein ta kontakt med skulen.

1) Ta kontakt med kontaktlærar
2) Ta kontakt med skuleleiinga ved å nytta skjemaet “Varsel om skulemiljø”
3) Bruk “den raude knappen” på skulen sine heimesider.
4) Dersom føresette har meldt frå til rektor og det ikkje er sett i verk tiltak innan ei veke, kan dei klaga til fylkesmannen. Sjå under.

Klage på skulemiljø er heimla i opplæringslova §9A-6

Når det gjeld varsling om elev som ikkje opplever eit trygt og godt skulemiljø, viser ein til punkt 3 under Aktivitetsplikt i denne planen. Elev eller føresette skal varsla skulen dersom dei meiner at eleven ikkje har eit trygt og godt skulemiljø.

Skulen skal ikkje fatta enkeltvedtak om dette, men laga ein aktivitetsplan som viser kva skulen vil gjera for at eleven skal oppleva eit trygt og godt skulemiljø.

Eleven eller føresette kan klage til Fylkesmannen dersom det ha gått meir enn ei veke sidan skulen fekk varsel og det ikkje er sett i verk tiltak, eller dei meiner at tiltaka ikkje er gode nok.

Fylkesmannen vil vurdera klagen og fatta vedtak. Dersom fylkesmannen meiner at skulen ikkje har oppfylt aktivitetsplikta si, vil dei fatta vedtak om kva skulen skal gjera for at eleven skal oppleva eit trygt og godt skulemiljø, og dei vil setja ein frist for gjennomføringa av dette. Elev eller føresette kan klaga på vedtaket Fylkesmannen har gjort, og denne klagen er det Utdanningsdirektoratet som skal handsama.

I Kvam vil me byggja eit tverrfagleg “lag” ikring elevane. Det inneber at tverrfaglege tenester som helsesjukepleiar, PPT, barnevern, familiesenter, psykolog og andre bidreg med sin spesialkompetanse til det beste for barnet. “Heilskapleg blikk – felles ansvar” er Kvam sin visjon i det tverrfaglege arbeidet. Visjonen set brukaren/eleven i sentrum og eleven sin brukarmedverknad står sentralt. Samarbeidet med eleven og hans familie skal vera nært og godt og dei ulike tenestene skal tenkja og jobba saman. Helse- og hjelpetenestene støttar skulen og andre system rundt eleven  til å ivareta eleven sine behov for hjelp og støtte, og dei gjev hjelp og støtte på individuelt nivå til den einskilde.

Tenestene jobbar ut frå sine lovverk og gjennom samhandling med aktuelle tenester er målet å gje beste mogleg hjelp til  elevane i grunnskulen.

Både skulen og føresette må vera merksame på at sjølv om ei sak vert avslutta, så kan barnet vera merka av det som har hendt. Krenkingar som til dømes mobbing kan påverka barnet si fysiske og psykiske helse. 

Krenkingar kan òg få alvorlege og langvarige konsekvensar for den som vert utsett for det. Barn som opplever krenkingar som mobbing, vald, diskriminering og trakassering kan utvikla ulike vanskar. Trass i at krenkingane har opphøyrt, kan elevar som har opplevd det, slita med konsekvensar og skade i lang tid.

Skulen, eleven og føresette vil gjennom eit tverrfagleg samarbeid freista å finna gode løysingar for elevar som har opplevd krenkingar og som slit med dette i etterkant.

• Rundskriv Udir-3-2017 
• Foreldreutvalget for grunnopplæringen - fug.no
• Fylkesmannen Vestland
• Askøy kommune
• Utdanningsdirektoratet
• https://www.udir.no/globalassets/upload/laringsmiljo/konferanser/blm12/blm12_thomas_nordahl.pdf